Oktawian August

     18-letni siostrzeniec Cezara dość niespodziewanie pojawił się na scenie politycznej. Ponieważ nie udało się go usunąć, doszło do II triumwiratu, z udziałem Marka Antoniusza (był jednym z wodzów Cezara), Lepidusa i właśnie Oktawiana. Po rozprawieniu się ze spiskowcami na życie Juliusza, podzieli się oni władzą. Marek Antoniusz otrzymał prowincje wschodnie, Lepidus Afrykę, zaś Oktawian prowincje zachodnie wraz z Italią. 

Oktawian dążył do usunięcia konkurentów, zwłaszcza groźnego Antoniusza. Dla skompromitowania go wykorzystał jego związek z królową Egiptu Kleopatrą. Ujawnienie zamiaru Antoniusza oddania prowincji wschodnich dzieciom jego i Kleopatry wywołało powszechne oburzenie, ułatwiając Oktawianowi rozpoczęcie wojny. Wygrana bitwa morska pod Akcjum w 31 r. p.n.e. oddała w ręce siostrzeńca Cezara Wschód.

 Zmęczone społeczeństwo z ulgą przyjęło zakończenie wojen domowych. Ułatwiło to Oktawianowi umocnienie władzy. Wykorzystując przywiązanie ogółu Rzymian do ustroju republikańskiego, umiejętnie rzucał hasłami powrotu do niej, wprowadzając tak naprawdę monarchię. Zachowując pozory rządów senatu i urzędników, przejął całą kontrolę nad państwem. Stąd też jego rządy określa się niekiedy "komedią republiki".

    Trwające 44 lata rządy Oktawiana otwierają epokę cesarstwa. Oktawian przyjął nadany mu przez senat tytuł Augusta, co potwierdzało jego nadzwyczajną pozycję w państwie. I chociaż nie był trybunem, to sprawował władzę trybuńską, co dawało mu prawo weta wobec urzędników i zarazem czyniło nietykalnym. Miał władzę przysługującą konsulom, dzięki czemu był dowódcą wojska (zreformował wojsko, w którym służba trwała od 16 do 24 lat, a po jej zakończeniu żołnierze otrzymywali duże sumy pieniędzy i przydziały ziemi). A korzystając z władzy cenzorskiej (choć nim nie był), ułożył listę senatu, usuwając osoby niewygodne oraz czyniąc siebie pierwszym senatorem. 

    Oktawian dbał o zachowanie powagi senatu i stanu senatorskiego, starając się zaspokoić jego ambicje tak materialne, jak polityczne. Pod jego osobistą kontrolą znalazły się co ważniejsze prowincje, w których stacjonowały legiony. Pozostałe oddał senatowi, nie rezygnując jednak z wpływu na mianowanie namiestników. Za czasów jego panowania skończyła się rabunkowa eksploatacja uprawiana przez namiestników w okresie republiki. Namiestnicy stali się urzędnikami mianowanymi, opłacanymi oraz rozliczanymi przez cesarza.