Romantyzm

    Romantyzm w Europie wyrósł z kryzysu idei oświecenia oraz upadku wiary w trwałość porządku feudalnego. Wielka Rewolucja Francuska zburzyła istniejący system społeczny, ale na przemiany wpłynęły także wojny napoleońskie, które rozbudziły dążenia do samodzielności narodów wchodzących w skład dotychczasowych monarchii i upowszechniły przekonanie o roli poszczególnych jednostek.

    Tendencje romantyczne pojawiły się w literaturze już w 2. połowie XVIII wieku. W Niemczech romantyzm poprzedził okres tzw. burzy i naporu, którego przedstawiciele przedkładali intuicję i uczucie nad rozum, nawiązując w swej twórczości do źródeł ludowych i narodowych. W Anglii z kolei nastąpił zwrot ku średniowieczu – tzw. gotyckie powieści grozy, zostały odkryte ballady ludowe, narodziła się powieść historyczna. W Polsce natomiast wszystko zaczęło się wraz z utratą wolności i podziałem kraju między trzech zaborców. I tak Pieśń Legionów Polskich w Włoszech z roku 1797 stała się fundamentem świadomości narodowej czasu niewoli.

    W 1. połowie XIX wieku romantyzm rozwinął się w całej Europie. Wtedy też powstał charakterystyczny dla literatury romantycznej synkretyzm, czyli łączenie w jednolitą całość różnych gatunków lub rodzajów literackich.

    Odmienna sytuacja polityczna i społeczna w poszczególnych krajach oraz ich różne doświadczenia historyczne sprawiły, że romantyzm nie miał jednolitego oblicza. W Europie Zachodniej na jego charakter wpływały aspiracje wybijającego się mieszczaństwa, w Polsce zaś idea walki narodowowyzwoleńczej. Romantyzm polski został ukształtowany w warunkach niewoli, a rozwijał się po powstaniu listopadowym głównie na emigracji.

Lord George Gordon Byron

przedstawiciele:

Europa

• preromantyzm

- na nowo jest odkrywana twórczość Szekspira, średniowiecze i mitologia

- w Anglii ukazują się Pieśni Osjana Jamesa Macphersona

- w Niemczech w okresie tzw. burzy i naporu tworzą Johann Wolfgang Goethe i Friedrich Schiller, twórczość ludową propaguje Johann Gottfried Herder

- we Francji racjonalizmowi i klasycyzmowi przeciwstawia się sentymentalizm (Jean Jacques Rousseau)

• wczesny romantyzm

- tzw. „poeci jezior” (Wiliam Wordsworth i Samuel T. Coleridge) publikują w Anglii Ballady liryczne

- w Niemczech filozofię i hasła epoki popularyzują Friedrich Schelling, Fryderyk i August W. Schleglowie, Novalis i Ludwig Tieck

- we Francji rozwija się twórczość François René de Chateaubrianda, Germaine de Staël i Alphonse’a de Lamartine’a

• dojrzały romantyzm

- w Anglii sławę zdobywa George Gordon Byron, piszą Percy B. Shelley i John Keats, a Walter Scott tworzy powieść historyczną

- manifest romantyzmu we Francji (Wiktor Hugo, powieści piszą Stendhal, Honoriusz Balzac i George Sand)

- w Niemczech powstają opowieści fantastyczne i powieści grozy (Ernest Teodor Amadeusz Hoffmann), zbiory baśni (Jacob i Wilhelm Grimm), pieśni ludowe (Klemens Brentano)

Polska

• walka klasyków z romantykami (po 1818 r.)

- w 1818 r. Kazimierz Brodziński wydaje rozprawę O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, rok później Jan Śniadecki odpowiada rozprawą O pismach klasycznych i romantycznych

- rozpoczyna się walka romantyków (Adam Mickiewicz, Maurycy Mochnacki, Michał Grabowski) z klasykami (Jan Śniadecki, Kajetan Koźmian, Ludwik Osiński) zakończona w 1830 r.

• romantyzm przedlistopadowy 1822 – 1830

- tworzy pierwsze pokolenie romantyków (Adam Mickiewicz, Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński, Maurycy Mochnacki, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński)

- powstają obrazy Piotra Michałowskiego

- powstaje muzyka Fryderyka Chopina

• romantyzm polistopadowy (w kraju i na emigracji)

1. rozkwit 1831 – 1848

   - Adam Mickiewicz wydaje III część Dziadów (1832) i Pana Tadeusza (1834), Juliusz Słowacki Kordiana (1834), a Zygmunt Krasiński Nie-Boską Komedię (1835)

   - powstają utwory drugiego pokolenia romantyków: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Narcyzy Żmichowskiej, Ryszarda Berwińskiego, Teofila Lenartowicza, Ludwika Kondratowicza

   - malarstwo: Henryk Rodakowski

   - muzyka: Stanisław Moniuszko

   - oryginalną i odrębną twórczość rozwijają Aleksander Fredro i Cyprian Norwid

2. zmierzch 1849 – 1863

   - umierają: Fryderyk Chopin i Juliusz Słowacki (1849), Adam Mickiewicz (1855), Zygmunt Krasiński (1859)

   - trzecie pokolenie romantyków – „przedburzowcy” (Mieczysław Romanowski, Walery Łoziński, Józef Narzymski)