Stanisław Wyspiański

     Żył w latach  1869 - 1907. To najbardziej wszechstronny twórca Młodej Polski: dramaturg, poeta, malarz, projektant witraży i artystycznych przedmiotów użytkowych, grafik, scenograf, reformator sztuki teatralnej, który całe życie był związany z Krakowem. Jako uczeń Jana Matejki współuczestniczył w pracach nad polichromią kościoła Mariackiego. Następnie wraz ze swoim przyjacielem, malarzem, Józefem Mehofferem, wyjechał na studia do Paryża, gdzie zainteresował się nowymi prądami w malarstwie i teatrze.

    Po powrocie do Krakowa wykonał witraże - "Bóg Ojciec - Stań się", "Błogosławiona Salomea", "Święty Franciszek" oraz polichromię w kościele franciszkanów. W 1898 roku został kierownikiem artystycznym krakowskiego "Życia", nadając temu pismu swoimi ilustracjami niepowtarzalną oprawę graficzną. Współpracował również w charakterze dekoratora z Teatrem Miejskim, gdzie zadebiutował także jako dramaturg sztuką "Warszawianka".

    W 1900 roku uczestniczył w weselu poety Lucjana Rydla, który żenił się z chłopką. Uroczystość ta odbyła się w podkrakowskiej wsi Bronowice, a uczestniczyli w niej przedstawiciele inteligencji i środowiska artystycznego Krakowa oraz miejscowi chłopi. Wydarzenie to stało się inspiracją do napisania dramatu zatytułowanego "Wesele", który, wystawiony w teatrze roku 1901 stał się tak sukcesem artystycznym, jak i skandalem towarzyskim. W tym samym roku powierzono mu także (jako pierwszemu w dziejach teatru krakowskiego)  inscenizację wszystkich części "Dziadów" Mickiewicza. Premiera przedstawienia (Wyspiański był również reżyserem i scenografem) okazała się wielkim sukcesem. Odtąd ten dramat Mickiewicza, uważany dotąd za niesceniczny, na stałe wszedł do repertuaru polskich teatrów.

    Nie udało się z kolei artyście zrealizować odważnych projektów witraży do katedry wawelskiej, a także planu zabudowy wawelskiego wzgórza, na którym to miał stanąć m.in. ogromny teatr, nawiązujący do tradycji antycznych. Swoją wizję teatru Wyspiański zapisał w dziele "Studium o "Hamlecie"".

    W dramatach Wyspiańskiego przewijają się wątki z przeszłości Polski - "Bolesław Śmiały", "Zygmunt August - sceny dramatyczne", temat powstania listopadowego - "Warszawianka", "Noc listopadowa", "Lelewel", fascynacje kulturą antyczną - "Powrót Odysa", "Achilles", "Meleager", "Protesileas i Laodamia", problemy współczesne - "Wesele", "Wyzwolenie", "Klątwa". 

    Do swoich sztuk projektował scenografię i kostiumy, uczestniczył w próbach. 

    W jego malarskim dorobku duże znaczenie mają pastelowe pejzaże oraz portrety dzieci - "Helenka", "Staś", "Śpiący Mietek", a także żony, przyjaciół i aktorów grających w przedstawieniach jego dramatów. 

    Wyspiański zajmował się także sztuką użytkową, tj. projektowaniem wnętrz i mebli, grafiką książkową, drukarstwem.

Józio Feldman